İMANIN İKİ BOYUTU (YARATMAK VE HÜKMETMEK)

ALLAH’IN YARATMASI İLE İLGİLİ AYETLER

Şüphesiz sizin Rabbiniz, gökleri ve yeri altı gün içinde (altı evrede) yaratan ve Arş'a kurulan, geceyi, kendisini durmadan takip eden gündüze katan, güneşi, ayı ve bütün yıldızları da buyruğuna tabi olarak yaratan Allah'tır. Dikkat edin, yaratmak da, emretmek de yalnız O'na mahsustur. Âlemlerin Rabbi olan Allah'ın şanı yücedir. (A'râf Suresi 54. Ayet)

De ki: "Ey mülkün sahibi olan Allah'ım! Sen mülkü dilediğine verirsin. Dilediğinden de mülkü çeker alırsın. Dilediğini aziz edersin, dilediğini zelil edersin. Hayır senin elindedir. Şüphesiz sen her şeye hakkıyla gücü yetensin. 

(Âl-i İmrân Suresi 26. Ayet)

O, gökleri ve yeri, hak ve hikmete uygun olarak yaratandır. Allah'ın "ol" deyip de her şeyin oluvereceği günü hatırla. O'nun sözü gerçektir. Sûra üflendiği gün de mülk (hükümranlık) onundur. Gaybı da, görülen âlemi de bilendir. O, hüküm ve hikmet sahibidir, (her şeyden) hakkıyla haberdardır. 

(En'âm Suresi 73. Ayet)

De ki: "Sizi gökten ve yerden kim rızıklandırıyor? Ya da işitme ve görme yetisi üzerinde kim mutlak hakimdir? Ölüden diriyi, diriden ölüyü kim çıkarıyor? İşleri kim yürütüyor?" "Allah" diyecekler. De ki: "O halde Allah'a karşı gelmekten sakınmayacak mısınız?" 

(Yûnus Suresi 31. Ayet)

 ALLAH’IN HÜKMETMESİ İLE İLGİLİ AYETLER

(Ey Muhammed!) Biz sana Kitab’ı (Kur’an’ı) hak olarak indirdik ki, insanlar arasında Allah’ın sana öğrettikleri ile hüküm veresin. Sakın hainlerin savunucusu olma.

(Nisa 105)

 (Ey Muhammed!) Sana da o Kitab’ı (Kur’an’ı) hak, önündeki kitapları doğrulayıcı, onları gözetici olarak indirdik. Artık Allah’ın indirdiği ile aralarında hükmet ve sana gelen haktan ayrılıp ta onların arzularına uyma. Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol koyduk. Eğer Allah dileseydi elbette sizi tek bir ümmet yapardı. Fakat verdiği şeylerde sizi imtihan etmek için ümmetlere ayırdı. Öyle ise iyiliklerde yarışın. Hepinizin dönüşü Allah’adır. O zaman anlaşmazlığa düşmüş olduğunuz şeyleri size bildirecektir. 

(Maide 48)

Aralarında, Allah’ın indirdiği ile hükmet. Onların arzularına uyma ve Allah’ın sana indirdiğinin bir kısmından (Kur’an’ın bazı hükümlerinden) seni şaşırtmalarından sakın. Eğer yüz çevirirlerse, bil ki şüphesiz Allah, bazı günahları sebebiyle onları bir musibete çarptırmak istiyor. İnsanlardan birçoğu muhakkak ki yoldan çıkmışlardır. (Maide 49)

Onlar hâlâ cahiliye devrinin hükmünü mü istiyorlar? Kesin olarak inanacak bir toplum için, kimin hükmü Allah’ınkinden daha güzeldir? 

(Maide 50)

Sonra (Ey Muhammed) seni din hususunda apaçık bir şeriat sahibi kıldık. Sen ona uy, bilmeyenlerin hevâ ve heveslerine uyma. 

(Casiye Suresi18 )

Hakkında ihtilafa düştüğünüz herhangi bir şeyin hükmü Allah'a aittir. İşte benim Rabbim olan Allah budur. Ben yalnız O'na güvendim ve yalnız O'na yöneliyorum. (Şûra Suresi 10)

Ey iman edenler! Allah'a itaat edin, Peygambere de itaat edin ve sizden olan emir sahibine de itaat edin. Eğer herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz; Allah'a ve ahiret gününe gerçekten inanıyorsanız, onu Allah ve Resulüne arz edin. Bu, daha iyidir ve sonuç bakımından da daha güzeldir. 

(Nisa Suresi 59)

Onlara: "Allah'ın indirdiğine ve Peygambere gelin!" denince, münafıkların senden büsbütün uzaklaştıklarını görürsün. 

(Nisa 61)

Bununla beraber Allah ve Resulü bir işe hükmettiği zaman, gerek mümin bir erkek ve gerekse mümin bir kadın için, o işlerinde başka bir tercih hakkı yoktur. Her kim de Allah ve Resulüne âşi olursa açık bir sapıklık etmiş olur. 

(Ahzap Suresi36)

De ki: Şüphesiz ben Rabbimden gelen apaçık bir delile dayanıyorum. Siz ise onu yalanladınız. Çabucak gelmesini istediğiniz (azap) benim yanımda değildir. Hüküm ancak Allah’ındır. O hakkı anlatır ve O, doğru hüküm verenlerin en hayırlısıdır. (Enam 57)

“Kim Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse işte onlar kâfirlerin ta kendileridir.” 

(Mâide, 5/44)

“Kim Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse işte onlar zalimlerin ta kendileridir.” 

(Mâide, 5/45)

“Kim Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse işte onlar fasıkların ta kendileridir.” 

(Mâide, 5/47)

İMANIN İKİ BOYUTU : YARATMAK VE HÜKMETMEK

“Yaratmak da Hükmetmek de Yalnız Allah’a Aittir.” A’raf 54

YARATMAK

Hakikatte insan fıtraten Allah’ı bilir. Ruhlar âleminde Rabbimize verdiğimiz söz de bunun göstergesidir. Ayette ifade edildiği üzere Allah Azze ve Celle, ruhlar âleminde ‘Ben sizin Rabbiniz değil miyim?’ diye sormuş bütün ruhlar da ‘Evet, Sen bizim Rabbimizsin’demişlerdir. Fakat ne yazık ki Allah’ın huzurunda boyun eğerek hakkını itiraf eden bu ruhlar, dünyaya gönderilince Allah’ı tanımamazlıktan gelmeye başladı. Sanki Allah’ın huzurunda söz veren onlar değildi, sanki bilmiyorlar, tanımıyorlardı.

Verdiği sözü de, Rabbini de tamamıyla unutan bu ruha, Allah Azze ve Celle peygamberleri ve kitapları vasıtasıyla kendisini bir kez daha tanıttı, anlattı. Fakat dünyaya gönderilmesiyle şeytan, nefis ve çevrenin baskısı altındaki insanın, kendisine bildirilen şekliyle yaratan ve yöneten, hükmeden, kanunlar koyan, yol gösterip yönlendiren bir ilaha inanmak işine gelmedi. Çünkü böyle bir ilaha inandığı takdirde, nefsinin istediği şekilde davranamayacak, istediği gibi yaşayamayacak, emirlere ve yasaklara uymak zorunda kalacaktı… İşte bu sebepten insanoğlu Allah’ı bütün vasıflarıyla kabullenmektense, kendi istediği vasıflarla bezediği bir Allah’a inanmayı tercih etti ve zamanla Allah’ın vasıflarından; rahatını bozmayan, hayatına karışmayan kısımları aldı, diğerlerini bıraktı. Böylece insan Allah’a, Allah’ın istediği şekliyle değil de kendi istediği şekliyle inandı.

İşte tarihe dayanan mücadelenin sebebi de burada yatmaktadır. Ve işte bu sebep ki ona dayanarak büyük bir dava ortaya çıkmıştır. Dava şudur; Allah’ın kâinatı ve insanları yarattığı hakkında şüphesi olmayan insanın, yönetici ve kanun koyucu olarak da Allah’ı kabul edip, O’na teslim olup, boyun eğmesi gerekliliğidir. Zira insanlık, tarihin hiçbir devrinde bir yaratıcının olmadığı, kâinatın kendi kendine var olduğu’ fikrini benimsememiştir. Ateizm olmuştur ama hiçbir devirde insanların çoğunluğu tarafından kabul gören bir fikir olmamıştır. Bu fikri benimseyenler dikkate değer bir kitleye hiçbir zaman ulaşmamıştır. İnsanoğlu her zaman yaratan ve kâinatı idare eden bir ilaha inanmıştır. Çünkü kâinatın insan gücünün üstünde bir kudret tarafından idare edildiğini anlamak zor değildir. Öyle ya her gün güneş doğuyor, batıyor, rüzgâr esiyor, yağmur yağıyor. Her şey bir düzen ve ahenk içinde işliyor. Ve insan biliyor ki; yağmur yağmasa, âlimi, cahili, profesörü, talebesi, bütün insanlar birleşse yağmuru yağdıramazlar. Doğmayan güneşi doğuramaz, batmayan güneşi batıramazlar. Bunlara gücünün yetmediğini gören insanoğlu için kâinatı idare eden bir ilahın varlığına inanmak açık bir hakikattir. Evet, onların anlayışında tüm kâinatı ve insanları yaratan Allah’tır ve tüm kâinat üzerinde yetkisi olan da O’dur. Bu yetkisi ile kâinata hükmetmekte ve yönetmektedir. Bu sebeple Mekke’de Peygamberimizle mücadele eden Mekkeliler dahi ‘Gökleri ve yeri yaratan kim?’ sorusuna, ‘Allah’tır’ demekten kendilerini alıkoyamamışlardır. Ankebut 61

HÜKMETMEK

İnancın buraya kadar olan kısmında insanlar yanılmadılar ve doğruya ulaştılar. Fakat bu kadarlık bir inanç insanları doğruya ulaştıramadı. Çünkü Allah’ın istediği inanç şekli Tevhid idi. Tevhid ise, her alanda Allah’ı birlemek demektir. İnsanları yaratma hususunda ‘Allah birdir’ diyen insan, onların yönetimine gelince başkalarının peşinden gidiyor ve Allah’ın yönetim hakkını insanların yetkisine bırakıyor ya da nefsinin ve şeytanın peşinden gidiyorsa orada ikilik oluşmuş, birlemek bozulmuş demektir. Tevhid der ki; kâinatı yaratan da bir, kâinatı yöneten de bir, insanları yaratan da bir, insanları yöneten de bir, yani hepsi aynı ve tek ilah. Eğer insan, ‘Kâinatı yaratan bir, yöneten de bir, insanları yaratan bir fakat insanları yöneten Allah olmamalı, başkaları da yönetebilir.’ derse, işte bu ikilik oluşturmak demektir ki, İslam literatüründe böyle bir Allah inancına şirk, böyle inanan kişiye de müşrik yani ortak koşma denir. Bu ortak koşmayı, gücünün yetmeyeceğini düşündüğünden kâinatı idare konusunda yapamayan insanoğlu, insanların idaresinde yapmıştır. Çünkü buna gücünün yetebileceğini düşünmüştür. Bu sebeple de tarih boyunca ve günümüzde hep insanları yönetmeye kalkan, Allah’ı insanların idaresine karıştırmayan, belirli fikirler ve düzenler adı altında insanlara kanunlar koyan insanlar, devletler, milletler olmuştur.

Fakat bunu yapmakla insan, büyük bir yanılgıya, çelişkiye ve dahi bedelini ödeyemeyeceği büyük bir hataya düşmüştür. Öncelikle bunu yaparak, büyük, güçlü ve hâkim bir ilaha meydan okumuş, O’nun hakkını elinden almaya, gasp etmeye kalkışmıştır. Öyle ki bu büyük ve güçlü ilah, hâkimler hâkimi iken, bu insanların Allah’a inançlarında yakıştırdıkları makam, (haşa) hizmetçilik makamı olmuştur. ‘Yani güneşi doğdurup onunla günümüzü aydınlatsın ve bizi ısıtsın, dinleneceğimiz geceyi var etsin, ay ve yıldızlarıyla ışıtsın, yağmurlar yağdırıp, topraktan bitirsin, onlarla bizi beslesin, yeryüzünde rahat etmemiz için her şeyi versin ve idare etsin. Biz ise O’nun yarattığı arzda O’nun verdiği nimetlerle rahatça yaşayalım. Fakat bu ilah bizim hayatımıza karışmasın, bize nasıl bir hayat yaşamamız gerektiğini öğretmesin, bize emir ve yasaklarıyla müdahale etmesin, bizi bıraksın, biz canımızın istediği gibi yaşayalım.’ demektir.

Şüphe yok ki insanların idaresi ve onlara kanun koymak insanın hakkı değildir. Hakkı olmayan bir yetkiyi sahiplenen insanoğlu doğal olarak bu makamın hakkını verememiş ve tüm insanlık bu yüzden büyük bir kaosa sürüklenmiştir. Bir insan olarak bile, sahibi olduğu herhangi bir şeyde başkasına yetki tanımayan insanoğlu, bu düşüncesiyle haddini aşmış ve Allah’a karşı bir haksızlık içerisine girmiştir. Çünkü “(İnsanlığa) Doğru yolu göstermek Allah’a aittir.” Nahl 9  İnsan ise ilahlık sıfatlarıyla muttasıf değildir ki kurtuluş yolunu göstersin ve bu yolda onu mutlu etmeyi başarsın. Çünkü insanlığa doğru olan ve insanı mutlu edecek kanunlar koyabilmek için onu yaratmış olmak gerekir ki, insan insanı yaratmamıştır. Allah insanı yarattığı için onun nelerle mutlu olabileceğini en iyi bilendir. Hem koyduğu kanunların insan açısından ileride doğurabileceği faydaları ve zararları bilebilmeli ki bugün ona göre kanun koysun. İnsan ise gaybı bilmekten acizdir. Allah’tan başka hiç kimse gaybı bilemez. Öyleyse bu cihetle de Allah, kanun koymada tek hak sahibidir. Hem öyle biri kanun koymalı ki, insanlardan hiç biriyle eşit olmamalı, koyduğu kanunlarla bir menfaat elde etmeyi beklememeli. Bu özellik de insanda yoktur. Bütün insanlık insan olma yönüyle birbirine eşittir. Kimsenin diğerine üstünlük ve hüküm koyma yetkisi yoktur. Eğer herhangi bir toplum diğerine hükmetmeye çalışırsa muhakkak bir menfaat gözetecektir. Menfaatsiz, sadece insanlığın mutluluğu için kanun koyacak olan yalnızca Allah’tır.

Hem insanda o merhamet de yoktur. İnsan insana merhamet etmez, insan insana özellikle de güçlüler zayıflara zulmedebilir. “Allah ise kullarına zulmedici değildir.” Enfâl 51

Sözün özü insan, insandır, Allah ise, ilah ve onu yaratandır. Elbette hüküm insan olanın değil, onu yaratanındır. Ev sahibi bile, evinde misafir olanların evde hükmetmeye kalkışmasına razı olmazken, nasıl olur da insanoğlu bütün acizlik ve noksanlıklarına rağmen, Allah’ın mülkünde misafir hükmündeyken O’nun hakkını gasp etmeye çalışır. İşte, tarihte ve günümüzde cereyan eden bütün haksız savaşlar, ölen milyonlarca insan, yaşanan tüm zulümler, sömürüler, terör, açlık ve sefaletlerin altında yatan sebep, Allah’ın hükmetme yetkisini bir takım insanların haksız yere gasp etmesi, yeryüzünün sahibi gibi davranmaya kalkışması ve geriye kalan (ki çoğunluktur) bir takım insanların ise onlara boyun eğip itaat etmesidir. Eğer insanlar değil de Allah hükmetmiş olsaydı, bu sorunların hiçbiri yaşanmayacak ve yeryüzü şu ankinden çok daha farklı bir noktada bulunacaktı.
İşte bu dava, bu yönüyle bütün insanlık adına, bütün insanlığı kurtarmak için yapılan en kutsal davadır. Çünkü bu hakikat, yeryüzünün en önemli hakikatidir. Bunun için mücadele vermek, Tevhid’e inanmış bütün Müslümanlara farzdır. Bu dava için mücadele ise kıyamete kadar hiç bitmeyecek bir mücadeledir. Öyleyse mücadelemizin temelini bilelim: “Yaratmak da Hükmetmek de Yalnız Allah’a Aittir.” A’raf 54

 HÜKMÜ ALLAH'A VERMEK 

 Kur’an-ı Kerim hayat rehberimizdir.

Ele alacağımız ayeti kerimede Rabbimiz bize, sosyal meselelerin ve anlaşmazlığa düşülen konuların kalpleri bozan bir sorun haline gelmeden İslamî ölçüler bağlamında çözülmesini öğrettiği gibi, halledilme şeklini de öğretiyor.

Bu ayeti kerimeyi ele aldıkça bir kez daha diyeceğiz ki; Kur’an bizim hayat rehberimizdir.

Ele alacağımız ayeti kerimenin nüzul sebebi olarak ifade edilen olay kısaca şu şekildedir: Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem Halid b. Velid’in komutasında bir seriyye göndermiştir.

Bu seriyyede sahabilerden Ammar Radıyallahu Anh da vardır. Ammar ile Halid b. Velid bir esir konusunda anlaşmazlığa düşerler. Medine’ye döndüklerinde meseleyi Rasulullah’a arz ederler. Bu mesele üzerine söz konusu ayet nazil olur.

1 Ayetin iniş sebebi olan meselede de sahabilerin anlaşamadığını ve bu konuyu Allah’ın Rasulüne arz ettiklerini görüyoruz.

Nisa 58. ayette ifade edilen; “Emaneti ehline veriniz, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmediniz” emri ile, ayeti kerimenin kendisi ve bir sonraki ayeti kerime olan Nisa 60. ayette geçen; “Tağutu tanımamak ile emrolunan kimseler, tağutun önünde muhakeme olunmayı isterler” ifadeleri konunun genel çerçevesi itibari ile birbirini tamamlayıcı niteliktedir.

İman edenler Allah’a ve Rasulü’ne itaat ederler. Bununla beraber emir sahiplerine itaat, Allah ve Rasulü’ne itaat kaydı ile emir buyrulmuştur.

Âlimler ayeti kerimede geçen ‘ulu’l emr’ olarak ifade edilen husus ile ilgili çeşitli görüşler beyan etmişlerdir. Biz bunlardan İmam Kurtubi’nin tercih etmiş olduğu iki görüşü ele alacağız.

Kimi âlimler (İbn Abbas, Zeyd b. Eslem, Suddi, Mukatil) ‘ulu’l emr’den maksat; amirlerdir, idarecilerdir demişlerdir. Kimi âlimler ise (Cabir b. Abdullah, el-Hasen, Ebul Aliye, Ata, Nehai, Dehhak) ‘ulu’l emr’den maksat; âlimlerdir demişlerdir.2 İmam Kurtubi; “Asıl itibari ile ‘emretmek’ idarecilerin işi olduğu için bu ayette onlar kast edilmiştir. Meseleyi Allah’a ve Rasulü’ne götürmek ise âlimlerin işi olduğundan ikinci görüş de doğrudur” demiştir.3 Böylece her iki görüşün de tercih edilen görüşler olduğunu ifade etmiştir.

İman edenler anlaşmazlığa düştükleri hususlarda; Allah’a, Rasulü’ne ve emir sahiplerine hem meseleyi arz eder hem de itaat ederler. Bugün ise bunun kaybolmaya yüz tutan bir haslet olduğunu görüyoruz. Hâlbuki Rabbimiz bize, tağutun önünde muhakeme edilmeyi arzu etmeyi dahi yasak etmiştir. Bugün ‘ben Müslümanım’ diyenler bir meselede anlaşmazlığa düşerlerse nasıl davranacak ve meseleyi çözüme nasıl kavuşturacaklar? Tabi bu anlaşmazlık Allah ve Rasulü ile mü’min kul arasında olacak değil.

Bu anlaşmazlık iman ettiğini iddia eden iki topluluk, mümin fertler, liderler ile onlara tâbi olanlar ya da liderlerin kendi arasında olacaktır. Bu anlaşmazlık türünün hangisi cereyan ederse etsin, meselenin halledilmesinin bizim için bir tek yolu vardır, olmalıdır.

O da; “Hükmü Allah’a ve Rasulü’ne bırakmak, meseleyi Allah ve Rasulü’ne arz etmektir.” Ayeti kerime herhangi bir kayıt koymadan “Eğer bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz…” buyuruyor. Anlaşmazlık konusu olan mesele, büyük ya da küçük nasıl olursa olsun bu hususta anlaşabilmek, bir üst makama başvurmakla mümkündür. O da (mesele Müslüman bireyler arasında ise) adaletle hükmetmeyi kendine vazife bilen emir sahipleri yani bizden olan idareciler ve âlimlerdir. Eğer mesele Müslüman topluluklar, liderler arasında ise Allah’ın hükmü ile hükmeden, hükmü yalnızca Allah’a veren tarafsız idareci ve âlimlerdir.

Nisa 58. ayeti kerimede: “Hiç şüphesiz Allah size emaneti ehline teslim etmenizi, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adalet ile hükmetmenizi emreder” buyruluyor. Bir sonraki ayette değinilen;“Tağutu reddetmek ve onunla hükmolunmayı arzu etmemek” konularını toplu şekilde ele alacak olursak, toplumun temelini teşkil eden “adaletle hükmetmek” ancak ehliyetli kimselerin elinde olursa mümkün olabilir, toplumun idarecilerine ve hüküm veren mercilerine güven duyulabilir.

Bu konuda Hz. Ömer Radıyallahu Anh’ın; “Adalet mülkün temelidir” sözünün toplumsal huzur, barış için ne kadar elzem olduğunu görüyoruz. İdarecilerde adalet kalmayınca toplumsal huzur bozulur, güven sarsılır ve sorunlar içinden çıkılamaz bir hal alır. Memleket olarak biz, işte tam da bu haldeyiz.

Onlarca yıldır çözülemeyen sorunlarımız, kendisine güvenilmeyen adalet sistemimiz ve idarecilerimizden dolayı birçok mesele kangren düzeyine ulaşmıştır. İşte biz Müslümanlar olarak bu durumda herkese en ufak bir adaletsizlik yapmayacağına inandığımız Allah’ın adaletine muhtacız ve O’na sığınıyoruz, sığınmak zorundayız.

Zaten Kur’an da bize bunu emrediyor. Mevcut idarecilerin, eğitim sistemini dönüştürmeye karar verirken onlarca ülkenin eğitim anlayış ve sistemini araştırdığını ama İslam’ın bu konudaki görüşünün ne olduğunu merak dahi etmediklerini görüyoruz. Aynı şekilde ülkede kangren olmuş bir sorunun, çözüm süreci ile halledilmesine çalışılırken, bu meselede Allah ve Rasulü’nün hükmünün ne olduğunun merak edilmediğini görüyoruz. Böyle bir şey doğru olabilir mi? Biz Müslümanız, Allah’ın hükmünü ve hakemliğini istiyoruz.

Anlaşamadığımız meselelerde Kur’an’a danışalım, Hz. Peygambere danışalım istiyoruz. Söz konusu olan ayeti kerimeden de anlaşılıyor ki; dinin usul ya da furuunda anlaşmazlığa düşersek meseleyi Allah ve Rasulü’ne götürmeliyiz.

Bununla ilgili olarak Rabbimiz; “İhtilâfa düştüğünüz herhangi bir şeyde hüküm vermek Allah’a mahsûstur”4 buyurmuştur. Ayrıca ayette ihtilaf ettiğimiz bir meselede, meseleyi Allah’a ve Rasulü’ne götürmek ve verilen kararda içimizde hükme karşı bir burukluk hissetmemek imanın yegâne düsturu olarak ifade ediliyor. Başka bir ayeti kerimede şöyle buyruluyor: “Hayır, hayır! Rabbine andolsun ki, onlar aralarında çıkan anlaşmazlıklarda senin hakemliğine başvurmadıkça, sonra da vereceğin karara, gönüllerinde hiçbir burukluk duymaksızın, kesin bir teslimiyetle teslim olmadıkça mümin olamazlar.”5 Ayetten de anlaşıldığı üzere hem hakem olarak meseleyi Allah ve Rasulü’ne arz etmeliyiz hem de bunun sonucunda çıkacak olan karardan dolayı kalbimizde bir burukluk hissetmeden hoşnut olmalıyız. Bir meselenin halledilme aşamaları ile ilgili olarak nasıl bir yöntem takip edilmesi gerektiği de bu ayetlerde ifade edilmektedir.

Hüküm vermek, adalet ile hükmetmek en büyük emanet ve en asli bir sorumluluktur. Bu gibi meseleleri hem âdil hem meselelerin vukufiyetini gerektirecek ilme sahip, hem de çözümü ortaya koyarken kınayıcının kınamasından korkmayan, cesur alimlere götürmek gerekmektedir.

Bu gibi vasıflara sahip tarafsız alimlerin Kur’an ve Sünnet’e başvurarak ortaya koydukları çözümler, elbette sorunun çözümünde önemli bir aşama olacaktır. Sonuç olarak, biz Müslümanız, anlaşmaya varamadığımız meselelerde bizi uzlaştıracak yegâne mercî Allah ve Rasulü’nün hakemliğidir.

Toplumun geneline yayılmış olan sorunlarımızı ancak bu şekilde çözebiliriz. Biz Allah’ın kullarıyız. Rabbimizin hükmü varken başka bir merciye başvurmamalıyız. Allah’ın ve Rasulü’nün hükmü ne ise razı olmalı ve hükmü onaylamalıyız.